مار كبرا و قانون چك برگشتي

s: اقتصاد | خواندنیها نويسنده: محمدحسين رحمتي* ([email protected]) در اقتصاد قانوني وجود دارد به نام اثر «مار کبرا» که يادآور مثالي است که وقتي سياست گذار قانوني را تصويب مي کند که مشکلي را حل کند، در عمل بر اثر آن قانون مشکل مذکور چند برابر مي شود. به اين موارد نتايج ناخواسته نيز گفته مي شود. داستان مار کبرا برمي گردد به زماني که هند يکي از کولوني هاي انگلستان بود. دولت انگلستان نگران تعداد زياد مارهاي کبرا در نزديک شهر دهلي بود. براي همين دولت انگلستان براي شکار مار کبرا جايزه تعيين کرد. دولت براي مثلاهر دم مار کبرا جايزه اي را تعيين کرد تا شکارچيان انگيزه پيدا کنند هرچه بيشتر مار کبرا شکار کنند. در ابتدا اين سياست بسيار موفقيت آميز بود. ولي به مرور برخي هندي ها به اين فکر افتادند که مار کبرا پرورش بدهند. لذا اين کارآفرينان مزارع بزرگ توليد مار کبرا احداث کردند و بدون اينکه دولت بداند، مارهاي پرورشي را مي کشتند و براي هر مار جايزه مي گرفتند. براي همين ناگهان ميزان بودجه سياست جايزه تشويقي مار کبرا چند برابر شد و به مرور دولت انگلستان متوجه زيرکي هندي ها شد. به همين دليل دولت اين سياست تشويقي را قطع کرد. نتيجه اين شد که کشاورزان مار کبرا که مارهايشان بي ارزش شده بود، همه مارها را در جنگل رها کردند و تعداد مارها در نزديکي شهر دهلي چند برابر تعداد مارها قبل از اجراي اين سياست شد. حال بانک مرکزي ايران نيز قصد دارد سياستي را در قبال چک برگشتي پيش بگيرد که مي تواند نتايجي مانند اثر مار کبرا داشته باشد. بانک مرکزي مي خواهد قانوني را تصويب کند که اگر چک فردي برگشت خورد، مبلغ چک از حساب هاي ديگر وي پرداخت شود. به نظر شما نتيجه چنين سياستي چيست؟ مانند کشاورزان هندي که به صورت درون زا حرکتي انجام مي دهند که سياست دولت خنثي شود، اگر فردي به عمد چک برگشتي بدهد، مي داند که مبلغ مذکور از ديگر حساب هاي وي برداشت خواهد شد؛ لذا قبل از موعد چک، بقيه حساب هايش را خالي مي کند. علاوه بر اين، فرد مذکور مي داند که بقيه حساب هاي وي نيز زير نظر خواهد بود، لذا اگر چک اول را به قصد برگشت خوردن کشيده باشد، ترجيح مي دهد از بقيه حساب هايش نيز چک بکشد تا برگشت بخورند. لذا اتفاقي که در پي اجراي سياست فوق مي افتد اين است که چک هاي برگشتي چند برابر شود. نتيجه ديگر اين است که سرمايه زيادي از بانک ها خارج مي شود و وارد بازار زيرزميني مي شود. معلولي که حتما منظور بانک مرکزي نيست. * محقق در دانشگاه ايلينوي